Mówił dziad do obrazu

Przełom roku wykorzystałem, żeby zainwestować w siebie, czyli – jak mówi Lech Wałęsa – „doładować akumulator” i właściwie przez cały tydzień obcowałem ze sztuką. W czasie zalewie jednego tygodnia oglądałem ogromne wystawy malarstwa i rzeźby Tadeusza Dominika, w warszawskiej Królikarni, a następnie Josepha Beuysa, Paula Klee i Jeffa Koonsa – wszystkie w Berlinie. Do tego w pociągu skończyłem czytać ogromny ‘Buch’ Simona Montefiore, „Potiomkin” – znakomitą książkę, którą gorąco polecam. Podobnie jak wspomniane wystawy.

To, co napiszę poniżej, to zapiski ignoranta, proszę nie traktować tego zbyt serio, to notatki ślepego o kolorach, gdyż na sztuce się nie znam, ale stosunkowo dużo jej konsumuję. Na wystawę Dominika (ur. 1928 r.) poszedłem z trzech powodów: Agnieszka Osiecka miała jeden jego obraz, więc z nim obcowałem, przedstawia kolorowe plamy albo nieregularne koła, które mi się początkowo nie podobały, nie znając twórczości Dominika, nie wiedziałem ‘co jest grane’, a właściwie ‘co jest malowane’. Powód drugi, to że miałem przyjemność poznać Tadeusza Dominika dzięki KTT, i to właściwie Toeplitz, doskonały znawca sztuki, powinien pisać te słowa, a nie ja. Wreszcie, ‘last but not least’, Tadeusz Dominik jest jednym z naszych najbardziej znanych malarzy współczesnych.

Jak przeczytałem w gazecie, jest rekordzistą pod względem ilości wystaw indywidualnych, gdyż – jak sam mi zwrócił uwagę – wystawia od 1955 r., w rok później jego drzeworyty reprezentowały już Polskę na biennale w Wenecji. W Królikarni można obejrzeć wielką retrospektywę Dominika, od wczesnych drzeworytów i rysunków (m.in. ‘Autoportret w czapce’, o którego istnieniu – jak mi powiedział – sam malarz zapomniał), po prace z ostatnich lat. Na tej wystawie ‘zrozumiałem’ owe koła, obok których przechodziłem obojętnie, zanim nie zapoznałem się bliżej z twórczością artysty. Jego głównym źródłem inspiracji jest natura, przyroda, pejzaż. Oglądając obrazy Dominika na przestrzeni lat widzimy ewolucję od pejzażu (wisi tam ‘różowy pejzaż’ za który dużo bym dał, gdybym miał…), po poszczególne jego elementy, które się wybijają i zaczynają dominować – drzewo, krzak, kwiat, Słońce – zmieniać się, deformować się, a niektóre nabierają kształtu koła. Są to koła inne niż u Fangora, nie tak regularne, geometryczne, bardziej wyrosłe z przyrody. Nareszcie znalazłem swój sposób, żeby na nie patrzeć. Kto może – temu radzę wybrać się do Królikarni. ‘Świat Dominika to ogniste słoneczne koła, kwiaty, patyki w płocie, dzbany, bochny chleba, trawa” – pisał Zbigniew Herbert, nie byle jaki znawca sztuki, autor m.in. ‘Barbarzyńcy w ogrodzie’.

Po wyjściu ‘z Dominika’ pojechałem na weekend pociągiem do Berlina, który wprost pęka od sztuki. Byłem w trzech muzeach, na kilku wystawach, i przed każdym kolejka stała aż na ulicy. W ‘Martin-Gropius-Bau’ trafiłem na wystawę fotografii Richarda Avedona (1923-2004), jednego z najbardziej znanych fotografików moich czasów. Są tam jego najsłynniejsze fotografie, m.in. modelka Dovima w długiej sukni, po obu stronach której stoją dwa słonie. Avedon spowodował rewolucję w fotografii mody, fotografował modelki na ulicach, w ruchu, w mieście, a nie tylko w studio. Fotografował modę dla najważniejszych czasopism, zwłaszcza ‘Vogue’. Spowodował, że jego fotografie mody żyły własnym życiem, same stawały się dziełami sztuki. Był także autorem wielu portretów, „mógł mieć każdego”, pozowali mu wszyscy – od Picassa i Chaplina (w przeddzień emigracji z USA) po prezydenta Eisenhowera. Był także autorem fotografii zbiorowych, m.in. wisi na wystawie „Andy Warhol i członkowie Fabryki” (tak Warhol nazywał swoją pracownię i grupę), a także cykl fotografii reporterskich – sylwester pod Bramą Brandenburską 1989, w roku jej obalenia.

Plakat wystawy Andy Warhola. (Fot. Pass)

Pamiętam, jak jakieś 20-30 lat temu tygodnik ‘The New Yorker’, najbardziej prestiżowy ze wszystkich, który przez wiele lat szczycił się tym, że nie zamieszcza żądnych fotografii, zrobił wyłom w swojej tradycji, nie mógł już ignorować zmian w mediach, i w każdym numerze zamieszczał jedną fotografię – portret zrobiony specjalnie w tym celu przez Avedona.

Kiedy już mamy wrażenie, że Avedon fotografował tylko znanych ludzi i piękne modelki we wspaniałych kreacjach, otwiera się przed nami kolejna sala i kolejny rozdział: portrety zwykłych ludzi z zachodnich stanów USA. Bez żadnego tła, bez inscenizacji, bez kostiumów, patrzą nam w oczy zwykli Amerykanie, ani piękni, ani znani, zwyczajni. Są nawet więzienne portrety morderców, których opisał Trumana Capote w książce ‘Z zimną krwią’ (portret Trumana Capote też jest, ale w pierwszej sali…).

Andy Warhol – portret Trumana Capote. (Fot. Pass)

Można także obejrzeć video o Avedonie i jego pracy. Obok – jedyna praca kolorowa, Nastazja Kinsky, w pozycji leżącej, na niej leży wąż, który całuje piękna aktorkę w ucho. ‘Szkoda, że państwo tego nie widzą’, jak mawiali radiowi sprawozdawcy sportowi, kiedy nie było jeszcze telewizji. Wystawa czynna do 19 stycznia! Kto żyw, niech tam biegnie.

Mogą Państwo nie uwierzyć, ale w Berlinie są dziś do obejrzenia co najmniej trzy wystawy wielkich artystów amerykańskich – Avedona, Andy Warhola i Jaffa Koonsa. Prace Warhola obejrzałem w Hamburger Bahnohof – starym dworcu przerobionym imponująco na muzeum sztuki współczesnej – prawie naprzeciwko dworca głównego Hauptbahnhof. Krótko mówiąc, jest to retrospektywa, od ‘Złotego pantofelka” poprzez puszkę zupy pomidorowej Campbell Soup , aż po gigantycznego Mao Tse-tunga i Lenina.

Andy Warhol – Mao. (Fot. Pass)

Posługując się techniką sitodruku (serigrafii) Warhol malował amerykańską rzeczywistość i jej idoli, gwiazdy – Marlona Brando, Liz Taylor, Elvisa Presleya, a także masowe produkty i przedmioty życia codziennego. Był kapłanem i krytykiem kultury masowej, masowej konsumpcji, a nawet cywilizacji mas – tego, co przepowiedział Ortega y Gasset.

Dwa kroki od Warhola, w tym samym Hamburger Bahnhof, rozłożyła się gigantyczna wystawa Josepha Beuysa (1921-1986), niemieckiego rzeźbiarza, teoretyka sztuki, działacza społecznego, dla Niemców – jednego z największych twórców współczesności. Dla niego sztuka nie miała granic, nie było granicy pomiędzy sztuka a jej twórcą, każdy był artystą, wszystko było sztuką, nawet produkty nietrwałe (na jednej z kompozycji oglądamy słoninę), a także błahe, jak tekturowe pudełko czy filcowy garnitur.

Muzeum Sztuki Współczesnej w dawnym Hamburger Bahnhof. Wystawa prac Josepha Beuysa „Rewolucja to my”. (Fot. Pass)

Nie ma w tym nic „ładnego”, nic do podziwiania, za to wiele do myślenia, kontestacja sztuki rozumianej tradycyjnie, wystawa trudna, dla widza wyrobionego, oswojonego, ale dla Niemców to coś więcej, gdyż kolejka na mrozie była gigantyczna. Niemcy wiedzą więcej o tym artyście, wiedzą np., że jako pilot Luftwaffe podczas II wojny został zestrzelony nad Rosją i tam ocalony przez miejscową ludność, którzy w jego rehabilitacji stosowali naturalne produkty, miód i słoninę (ciekawe, skąd je mieli). Stąd naturalne produkty w późniejszych kompozycjach artysty. Dla Niemców Beuys to papież (jak u nas Kantor) – dla wielu z nas to nazwisko i dzieło nieznane. Cieszę się, że to widziałem, ale nie jest to mój ‘cup of tea’. Nie patrzę na to jednak ‘z góry’, staram się z własnej ignorancji nie czynić cnoty.

Na koniec – ‘łatwizna”. W wielkim hallu Neue Nationale Galerie wystawa Jeffa Koonsa (ur. 1955) – jednego z najbardziej znanych twórców amerykańskich. Na tej wystawie zgromadzono kilkanaście prac, które wyglądają jak dmuchane baloniki w kształcie serduszka, konika, zająca, tulipanów, czy jajka na miękko, z którego obcięto jeden koniec. Faktycznie jednak te kolorowe baloniki kilkumetrowej wielkości, choćby czerwone wiszące serce na złocistej wstążce, wykonane są ze stali chromowanej i powlekanej na kolorowo. Ogromny jest kontrast pomiędzy ‘balonikami’, które oglądamy, a materiałem, z którego zostały wykonane. Przeczytałem, że ‘Wiszące serce’ osiągnęło na aukcji 23 mln dolarów. Podobnie jak w przypadku Warhola jest to kwintesencja sztuki masowej, kicz i drwina z kiczu. Pięknie to wygląda w hallu, który jest główną salą wystawową budynku zaprojektowanego przez wielkiego architekta niemieckiego Mies van der Rohe. Gorąco polecam!

Ale proszę nie myśleć, że to wszystko! W tym samym muzeum w podziemiu ogromna wystawa Paula Klee (1879-1940), mrok, atmosfera skupienia, nastrój zupełnie inny niż jarmarczne baloniki piętro wyżej. Już plecy i krzyż bolą od oglądania, a człowiek by oglądał, i oglądał, tyle jest sztuki w Berlinie. Idźcie tą drogą!

***

PS. Jeszcze raz dziękuję za życzenia noworoczne dla naszego bloga.

‘Jacek’ żałuje, że uchyliłem się od rozmowy w telewizji o M. F .Rakowskim w dniu jego śmierci. Jako zasada – ma Pan rację: Trzeba bronić swoich przekonań, ale gdzie, kiedy i z kim? Tego dnia ‘dyskusja’ z Bronisławem Wildsteinem byłaby chyba ponad moje siły. To, co miałem od razu do powiedzenia o Rakowskim, napisałem natychmiast na blogu i w „Polityce”. Żałuję, że obok listu Helmuta Schmidta nie ukazały się w druku w „Polityce” listy od b. prezydentów Weizsaeckera i Gorbaczowa, przysłane po śmierci MFR, ale są do przeczytania w Internecie.

‘Jasny Gwint’ i ‘Wodnik’ pytają o przyszłość miesięcznika ‘Dziś’. Jak się dowiaduję – nic nie wiadomo.

‘Kruk’ – dziękuję za limeryk.